مهدی احمدزاده

در این هفته هرچند 12 بهمن سالروز ورود غرور آفرین امام خمینی (ره) به ایران و آغاز دهه مبارک فجر را درپیش داریم، اما باتوجه به اینکه به جرأت میتوان ادعا نمود موضوع رتبه اول را در تمامی رسانه ها و... به خود اختصاص می دهد و از سوی دیگر در این هفته 14 بهمن روز ملی فناوری فضایی را در پیش داریم؛ اینجانب برآن شدم تا عکس و سخن این هفته را به این موضوع اختصاص دهم و به همین بهانه اطلاعاتی هرچند اندک در خصوص ماهواره های ایران در اختیار اساتید، دوستان، دانشجویان و همراهان صفحه شخصی خود قرار دهم.

امید است مقبول شما سروران قرار گیرد. 94/11/10

روز ملی فناوری فضایی روزی است که در ان ایران با پرتاب موفقیت امیز ماهواره امید در ۱۴ بهمن سال ۱۳۸۷ به کشورهای دارای توانایی پر تاب ماهواره پیوست پس از این ایران هرسال در این روز سالگرد پرتاب این ماهواره را جشن می‌گیرد که این جشن همراه با رونمایی و پرتاب محموله‌های مختلف می‌باشد.

کشور ایران نهمین کشور دنیا پس از شوروی (۱۹۵۷)، ایالات متحده آمریکا (۱۹۵۸)، فرانسه (۱۹۶۵)، ژاپن (۱۹۷۰)، چین (۱۹۷۰)، بریتانیا (۱۹۷۱)، هند (۱۹۸۰) و اسرائیل (۱۹۸۸) است که مستقلاً موفق به پرتاب ماهواره شده‌اند. در اینجا به معرفی ماهواره‌های تولید شده توسط ایران می‌پردازد.

ماهواره زهره:

طرح ماهوارهٔ زهره به قبل از انقلاب می‌رسد ولی اجرای آن بعد از انقلاب اسلامی ایران متوقف شد. ایران در دهه ۱۳۷۰ خورشیدی بار دیگر تصمیم گرفت پروژه ساخت ماهواره زهره را دنبال کند و برای این منظور وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در سال ۱۳۸۳ قراردادی ۱۳۲ میلیون دلاری را با شرکت روسی اویااکسپورت برای طراحی، ساخت و پرتاپ ماهواره زهره امضا کرد. قرار بود که شرکت روسی بعد از دو سال و نیم ماهواره را پرتاپ کند اما وضعیت این ماهواره همچنان نامعلوم است.

ماهواره امید:

ماهواره امید اولین ماهواره‌ای است که تمام مراحل تولید و ساخت آن در خود ایران انجام شد. این ماهواره که در ارتفاع ۲۴۶ تا ۳۷۷ کیلومتری زمین و در قسمت بسیار رقیق جو قرار داشت و در مدار پایین بود و بر اساس ماموریت تعریف شده برای آن، پس ازمدتی در اثر غلبه ی جاذبه زمین بر اصطکاک ناچیز هوا، انرژی خود را از دست داده و سقوط کرد.

ماهواره مصباح 1:

ماهواره مصباح اولین پروژه ایران برای ساخت ماهواره پس از انقلاب بود. این پروژه پس از توقفی ۱۸ساله در برنامه فضایی ایران که در سال ۱۳۵۶ با ماهواره زهره آغاز و پس از انقلاب متوقف شده بود، در سال ۱۳۷۵ توسط سازمان‎ ‎پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران (وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری) آغاز شد. وزارت ارتباطات و یک شرکت ایتالیایی در ۱۳۷۷در این پروژه مشارکت کردند.

 موافقتنامه ساخت ماهواره مصباح در سال ۱۳۷۶ میان وزارتخانه‌های علوم و ارتباطات به امضاء رسید و ساخت نمونه آزمایشگاهی این ماهواره طی سال‌های ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۰ با همکاری سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران و مرکز تحقیقات مخابرات انجام شد. ساخت مدل مهندسی و فضایی ماهواره مصباح نیز با همکاری یک شرکت ایتالیایی توسط نیروهای متخصص داخلی انجام شده‌است.

ماهواره مصباح از نوع ماهواره‌های مدار پایین می‌باشد و قرار است از آن برای فعالیت‌های علمی، تحقیقاتی و آموزشی استفاده شود. شناسایی منابع آبی، خاکی، معدنی، هواشناسی، کنترل شبکه‌های آب، برق، نفت و گاز و کمک رسانی در حوادث غیرمترقبه از جمله اهداف ساخت و پرتاپ ماهواره مصباح است .

ماهواره مصباح نهایتاً در ۱۲مرداد ۱۳۸۴طی مراسمی با حضور سید احمد معتمدی وزیر ارتباطات وقت رونمایی و اعلام شد طی تابستان به فضا فرستاده خواهد شد.اما ماهواره مصباح نیز همانند ماهواره زهره هنوز به فضا پرتاب نشده و سرنوشت مبهمی دارد و با آنکه ده سال از طراحی و ساخت مدل زمینی آن می‌گذرد، هنوز مشخص نیست که چه زمانی به فضا پرتاپ می‌شود. هزینه راه اندازی ماهواره مصباح ۱۰میلیارد تومان اعلام گردید. معتمدی وزیر ارتباطات همچنین وعده داد که ساخت ماهواره‌های مصباح ۲ و مصباح ۳ با همکاری متخصصان تایلندی و چینی انجام خواهد شد.

همکاری فضایی ایران و روسیه قرار بود با پرتاب ماهواره مصباح ادامه یابد. برای کاهش هزینه پرتاب ماهواره مصباح تصمیم مسئولان بر آن بود که این ماهواره به همراه ماهواره‌ای دیگر و توسط موشک روسی به نام کازموس-۳ام از پایگاه فضایی پلستسک در نزدیکی مسکو به مدار هزار کیلومتری از سطح زمین پرتاب شود. علت تاخیر در پرتاب ماهواره هماهنگی میان ایران و روسیه در پرتاب همزمان دو ماهواره اعلام شد. اما پس از گذشت ۳ سال ماهواره پرتاب نشد و تبلیغات پیرامون آن قطع شد. علت تاخیر در پرتاب ماهواره اثر گذاری تنش‌های سیاسی دولت بر دولت روسیه اعلام شد.

ماهواره مصباح 2:

ماهواره ملی مصباح ۲ از نوع ماهوارههای مخابراتی است که در باند UHF کار می‌کند. ماموریت این ماهواره شامل ذخیره و انتقال اطلاعات (Store and Forward)، جمع آوری و پخش داده ها روی مناطق وسیع و پراکنده (Data Collection System DCS)، سنجش از دور (Remote Sensing) و ناوبری (Navigation) است. ماهواره مصباح ۲ با جرم ۷۰ کیلوگرم و ابعاد ۷۰*۵۰*۵۰سانتیمتر مکعب، دارای مداری از نوع خورشیدآهنگ و ارتفاع ۱۵+۷۰۰ کیلومتر و زاویه میل ۱/۰ ± ۲/۹۸ درجه بوده و طول عمر آن سه سال پیش بینی می‌شود. هدف از توسعه طرح مصباح ۲ "کسب دانش فنی طراحی، تحلیل، ساخت و آزمایش ماهواره به صورت بومی"، "دستیابی به فضا از طریق طراحی و پرتاب یک ماهواره نزدیک به زمین به منظور جمع آوری، بازیابی و پردازش، ضبط و ارسال مجدد داده ها" و "ایجاد یک شبکه ارتباطاتی ماهواره برای ارتباط با کاربران در مناطق دورافتاده ایران با دیگر نواحی جغرافیایی دنیا" است. خدماتی که متناسب با نیاز کاربران می‌توان از طریق ماهواره مصباح۲ ارائه نمود شامل سرویس کاربران ثابت (Fixed User Terminal) و سرویس جمع آوری داده(Data Collection) بوده و در زمینه های گوناگون قابل پیاده سازی است.

ماهواره سینا 1:

سینا ۱ نخستین ماهواره و کاوشگر فضایی ایران است. این ماهواره در روز پنجشنبه ۶ آبان ماه سال ۱۳۸۴، بر روی یک موشک ماهواره بر کوسموس-۳ام روسی به فضا پرتاب شد و با موفقیت در مدار اختصاصی ایران قرار داده شد. محل پرتاب آن پایگاه فضایی پلستسک در روسیه بود. سینا-۱ به سفارش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در شرکت پالیوت در شهر اُمسک روسیه طراحی و ساخته شده بود.محمود احمدی نژاد رئیس جمهور ایران، در سال ۱۳۸۸ اعلام کرد که کشورهای مشارکت کننده در ساخت و پرتاب این ماهواره پس از پرتاب آن گفتند که نفهمیدیم چه شد آن را گم کرده‌ایم. موقعیت فعلی این ماهواره در سایت n2yo قابل دیدن است.

سنجش از دور، دریافت، ذخیره و ارسال داده‌های مخابراتی دو مأموریت ماهواره سینا می‌باشد که بخش سنجش از دور، در موارد کشاورزی، تشخیص پوشش زمین از نظر گیاهی، تغییرات ژئولوژیک مانند سیل و آتشفشان و غیره کاربرد خواهد داشت. تبادل اطلاعات میان کاربران زمینی و ارائه سرویسهای پست الکترونیک و انتقال فایل نیز از جمله کاربردهای محموله مخابراتی سینا به شمار می‌رود.

ماهواره طلوع:

ماهواره طلوع، نخستین ماهواره سنجش از راه دور ایران که در ۱۴ بهمن ۱۳۸۸ روز ملی فناوری ماهواره‌ای رونمایی شده و قابل پرتاب با ماهواره‌بر سیمرغ دارای فناوری‌هایی مانند محموله تصویربرداری، کنترل وضعیت مکانیزم‌ها و سلول‌های خورشیدی که ماموریت اصلی این ماهواره، تصویربرداری تک طیفی با تفکیک‌پذیری ۵۰ متر، ذخیره و ارسال داده‌های تصویر به ایستگاه‌های زمینی می‌باشد.

مدار ماهواره طلوع از نوع ارتفاع پایین و ارتفاع مدار آن بیش از ۵۰۰ کلیومتر است و ۲ سال عمر مفید برای آن پیش‌بینی می‌شود. انرژی ماهواره طلوع توسط آرایه‌های خورشیدی از روی بدنه و باتری‌های ثانویه تامین خواهد شد. جرم این ماهواره ۱۰۰ کیلو و ابعاد این سازه ۶ ضلعی به عرض ۸۶ و ارتفاع ۱۰۰ سانتی‌متر است.

ماهواره رصد:

ماهواره رصد، دومین ماهواره ایرانی است که توسط موشک‌های حامل ایرانی به فضا فرستاده شده است. این ماهواره همچنین نخستین ماهواره تصویربرداری ایران محسوب می‌شود. «رصد»، با نام کامل رصد-۱، که در تاریخ ۲۵ خرداد ۱۳۹۰ (۱۵ ژوئن ۲۰۱۱) به فضا پرتاب شده بود، روز ۱۵ تیرماه ۱۳۹۰ (۶ ژوئیه ۲۰۱۱) مجدداً وارد جو شد و به عمر تقریباً سه هفته‌ای خود پایان داد.

ماهواره نوید:

ماهواره نوید علم و صنعت که به اختصار ماهواره نوید نیز نامیده می‌شود، سومین ماهواره پرتاب شده ایرانی و نخستین ماهواره ساخت مرکز تحقیقات ماهواره‌ای دانشگاه علم و صنعت است که در ۱۴ بهمن ۱۳۸۸ مصادف با روز فناوری فضایی رونمایی شده بود. مأموریت این ماهواره تصویربرداری از زمین با وضوح تصویر ۷۵۰ متر مبتنی بر روش جاروبی و به صورت تک باند است ماهواره نوید علم و صنعت در ساعت سه و نیم بامداد(به وقت محلی) روز جمعه، ۱۴ بهمن ۱۳۹۰ از پایگاه فضایی سمنان به فضا پرتاب شد.

این ماهواره مکعب شکل و با ابعاد ۵۰×۵۰×۵۰ سانتی‌متر و جرم ۵۰ کیلوگرم ساخته شده که به منظور استقرار در مدار بیضوی با ارتفاع ۲۵۰ تا ۳۷۵ کیلومتر و زاویه انحراف مداری ۵۵ درجه طراحی شده‌است. ارتباط ماهواره با ایستگاه زمینی از طریق سه فرستنده وگیرنده در باندهای وی‌اچ‌اف و یواچ‌اف برقرار است و تامین انرژی آن نیز توسط صفحات خورشیدی نصب شده بر بدنه جانبی سازه ماهواره در کنار باتری و بهره‌گیری از تنظیم‌کننده‌ها و مبدل‌های ولتاژ صورت می‌گیرد. با توجه به مدار این ماهواره، می‌توان انتظار داشت که هر ۹۰ دقیقه یکبار زمین را دور بزند.

ماهواره فجر:

ماهواره فجر به عنوان اولین ماهواره با ماموریت انتقال مداری کشور با قابلیت تغییر مدار ۲۵۰ تا ۴۵۰ کیلومتر بیضوی به مدار ۴۵۰ کیلومتر دایره‌ای با استفاده از پیشبرنده گاز سرد (تراست گاز سرد) است که سبب افزایش طول عمر ماهواره به یک و نیم سال می‌شود این ماهواره با کمک ماهواره‌بر سفیر ۱-ب در سیزدهم بهمن ۱۳۹۳ به فضا پرتاب شد. درحالی‌که اعلام شده بود ماهواره فجر 1.5 سال در مدار باقی خواهد ماند، پایگاه‌ مستقل n2yo.com گزارش داده‌ که این ماهواره در تاریخ 26 فوریه 2015 / 6 اسفند 1393 سقوط کرده است. نزول مداری سریع این ماهواره نشان از عملکرد نادرست سیستم پیشرانش و رانش‌زاهای ماهواره‌ای دارد.

منبع: ویکی پدیا